بسم الله الرحمن الرحیم

در فقه و اصول شیعه، تقلید در اصول دین جایز نیست و دلایل شرعی و عقلی متعددی برای این حکم وجود دارد. در زیر به مهمترین این دلایل اشاره میشود :

1. ضرورت ایمان مبتنی بر یقین و معرفت شخصی

• قرآن کریم بر لزوم تفکر و تعقل در پذیرش عقاید تأکید دارد:
  • «أَفَلَا تَعْقِلُونَ» (بقره:44)؛ «أَفَلَا تَتَفَکَّرُونَ» (انعام:50).
  • در آیاتی مانند «إِنَّ فِی ذَ?لِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ» (نحل:67)، عقل به عنوان ابزار شناخت حقایق دینی معرفی شده است.
  • نقد تقلید کورکورانه: «إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى? أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى? آثَارِهِم مُّقْتَدُونَ» (زخرف:23).
• روایات اهل بیت(ع) نیز بر این امر تأکید میکنند:
  • امام صادق(ع): «اِعْرِفِ الْحَقَّ تَعْرِفْ أَهْلَهُ» (بحارالأنوار، ج2، ص96).
  • امام باقر(ع): «الْعِلْمُ مُقْتَرَنٌ بِالْعَمَلِ، فَمَنْ عَلِمَ عَمِلَ» (کافی، ج1، ص44).

2. مسئولیت فردی در قیامت

• در قیامت، هرکس درباره اعتقاداتش پرسیده میشود و نمیتواند با استناد به تقلید از دیگران پاسخ دهد. قرآن میفرماید:
  • «وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى?» (فاطر:18).
• امام علی(ع): «لَا تَکُونُوا إِمَّعَةً تَقُولُونَ إِنْ أَحْسَنَ النَّاسُ أَحْسَنَّا وَ إِنْ ظَلَمُوا ظَلَمْنَا» (نهجالبلاغه، حکمت 150).

3. تفاوت ماهوی اصول دین و فروع دین

• اصول دین(توحید، نبوت، معاد، عدل و امامت) پایه های ایمان اند و نیازمند یقین شخصی (حجت باطنی) هستند.
• فروع دین(احکام عملی) مبتنی بر حجت ظاهریاند و تقلید در آنها جایز است، زیرا فهم جزئیات آنها برای عموم دشوار است.

4. نقش عقل در شناخت اصول دین

• در اصول شیعه، عقل به عنوان یکی از منابع استنباط احکام شناخته میشود.
• دلیل عقلی: شناخت خداوند و ضرورت نبوت با عقل فطری ممکن است و تقلید در این موارد نقض غرض است.
• شیخ مفید در «تصحیح الاعتقاد» مینویسد: «الْعَقْلُ یَدُلُّ عَلَى وُجُوبِ نَصْبِ الْإِمَامِ»

5. اجماع علما

• فقهای شیعه (مانند شیخ طوسی، علامه حلی، و امام خمینی) به اتفاق تقلید در اصول دین را باطل میدانند.
• آیت الله خامنهای: «در اصول دین، تقلید جایز نیست و باید با تحقیق و برهان به یقین برسد» (اجوبة الاستفتائات).

6. استثنائات محدود

• برای کسانی که توانایی تحقیق ندارند (مانند کودکان یا افراد ناتوان)، تقریب به ذهن (شناخت اجمالی) کافی است، اما این نیز نوعی تلاش شخصی محسوب میشود.

نتیجه گیری:

تقلید در اصول دین جایز نیست، زیرا:
1. ایمان باید مبتنی بر یقین و معرفت شخصی باشد.
2. مسئولیت فردی در قیامت غیرقابل انتقال است.
3. عقل به تنهایی توان شناخت اصول دین را دارد.
4. اصول دین نیازمند حجت باطنی (یقین) است، نه حجت ظاهری (تقلید).

منابع: قرآن، روایات اهل بیت(ع)، آثار فقهای شیعه