شرایط مرجع تقلید در فقه شیعه بر پایه منابع فقهی، اصولی و روایی به شرح زیر است. این شرایط از دیدگاه فقهای شیعه (مانند امام خمینی، آیتالله خامنهای، آیتالله سیستانی و دیگران) استخراج شده و در منابعی مانند رساله های عملیه و کتب اصول فقه مورد بحث قرار گرفته است :

*1. شرایط فقهی (شرایط عمومی)**

مرجع تقلید باید دارای ویژگیهایی باشد که او را شایسته رهبری دینی و صدور فتوا کند:

- **مُجتهد بودن**: 

 مرجع باید به درجه **اجتهاد** رسیده باشد، یعنی توانایی استنباط احکام شرعی از منابع اصلی (قرآن، سنت، عقل و اجماع) را داشته باشد. 

 - *منبع فقهی*: این شرط در کتابهای اصول فقه مانند «فرائد الاصول» شیخ انصاری و «کفایة الاصول» آخوند خراسانی تأکید شده است.

- **عدالت**: 

 مرجع باید **عادل** باشد، یعنی از گناهان کبیره اجتناب کند و بر صغیره اصرار نورزد. عدالت شامل تقوا، صداقت و التزام عملی به احکام شرعی است. 

 - *منبع روایی*: در روایات متعددی از ائمه معصومین(ع) مانند حدیث «اِعلَمُوا أَنَّ أَفضَلَ عِبادِ اللَّهِ... العالِمُ العامِلُ بِعِلمِهِ» (بحارالأنوار، ج 2، ص 36) بر لزوم هماهنگی علم و عمل تأکید شده است.

- **ذکوریت (مرد بودن)**: 

 بیشتر فقها قائل اند مرجع تقلید باید مرد باشد، هرچند برخی معاصران (مانند آیتالله صانعی) این شرط را مورد بحث قرار داده اند. 

 - *منبع فقهی*: این شرط در کتاب «عروة الوثقی» سید محمدکاظم یزدی و نظرات فقهایی مانند امام خمینی ذکر شده است.

- **حیات**: 

 تقلید از مرجع زنده واجب است، مگر در موارد خاصی که تقلید از میت جایز شمرده میشود (مانند استمرار تقلید از مرجع پیشین پس از مرگش). 

 - *منبع اصولی*: این مسئله در مباحث «تقلید میت» در اصول فقه بررسی میشود.

- **بلوغ و عقل**: 

 مرجع باید بالغ و عاقل باشد.

**2. شرایط اصولی (دانش تخصصی)** 

مرجع باید در علوم مرتبط با استنباط احکام تبحر داشته باشد:

- **تسلط بر اصول فقه**: 

 آگاهی از قواعد استنباط مانند **برائت، احتیاط، استصحاب** و توانایی تطبیق آنها بر موضوعات جدید. 

 - *منبع اصولی*: کتاب «اصول الفقه» محمدرضا مظفر.

- **شناخت قرآن و سنت**: 

 آگاهی از تفسیر آیات الاحکام و روایات فقهی. 

 - *منبع روایی*: روایاتی مانند «فَإِذَا وَرَدَ عَلَیْکُمْ حَدِیثٌ فَعَرَضُوهُ عَلَی کِتَابِ اللَّهِ...» (الکافی، ج 1، ص 69).

- **آگاهی از زمان و مکان**: 

 توانایی تطبیق احکام بر مسائل مستحدثه (مانند مسائل پزشکی، فناوری و اقتصادی). 

 - *منبع فقهی*: نظریه «ولایت فقیه» امام خمینی بر این شرط تأکید دارد.

**3. شرایط روایی (اعتبار در نقل و تحلیل حدیث)** 

- **شناخت احادیث معتبر**: 

 مرجع باید بتواند روایات صحیح، ضعیف و مجعول را از هم تمییز دهد و از منابع معتبر شیعه (مانند کتب اربعه: الکافی، من لا یحضره الفقیه، تهذیب الاحکام، الاستبصار) استفاده کند. 

 - *منبع روایی*: روایت «اُنظُرُوا إِلَى مَنْ یَرْوِی حَدِیثَنَا...» (الکافی، ج 1، ص 50).

- **فهم دقیق روایات**: 

 توانایی تحلیل مفاهیم روایات با توجه به قرائن تاریخی، لغوی و عقلی.

**4. شرایط جانبی (اعتبار اجتماعی و اخلاقی)** 

- **اشتهار به علم و تقوا**: 

 مرجع باید مورد پذیرش جامعه علمی و مردمی باشد. 

- **عدم وابستگی به قدرتهای ناروا**: 

 در روایات بر استقلال فقها از حاکمان جور تأکید شده است (مانند حدیث «الفَقِیهُ... لَا یَصْدُقُ عَلَیْهِ حُکَّامُ الْجَوْرِ»).

**نکات تکمیلی**

- **اعلمیت**: 

 بسیاری از فقها معتقدند مرجع باید **اعلم** (دارای بالاترین سطح اجتهاد) باشد، هرچند در شرایط خاص، تقلید از غیر اعلم جایز است. 

- **تقلید از میت**: 

 در صورت نبود مرجع زنده یا تخصصی تر بودن نظرات مرجع متوفی، تقلید از او جایز است (با شرایط خاص).

این شرایط در مجموع تضمین کننده آن است که مرجع تقلید نه تنها دانش فقهی، بلکه صلاحیت اخلاقی و اجتماعی برای رهبری دینی جامعه را دارا باشد.