بسمه تعالی 

در شناسایی مجتهد اعلم از منظر فقهی و اصولی، دلایل و روشهای متعددی وجود دارد که بر پایه منابع اسلامی و اصول استنباط حقوقی استوارند. این دلایل را میتوان به دو بخش **فقهی** (مبتنی بر متون دینی) و **اصولی** (مبتنی بر روششناسی استنباط) تقسیم کرد:

### **1. دلایل فقهی (مبتنی بر متون دینی)**

#### الف) نصّ قرآن و روایات:

- **آیه ی نَفر** (سوره ی توبه، آیه ی122): 

 «وَ ما کانَ المُؤمِنونَ لِینفِروا کافَّةً... فَلَولا نَفَرَ مِن کُلِّ فِرقَةٍ مِنهُم طائِفَةٌ لِیتَفَقَّهوا فِی الدّینِ...». 

 این آیه بر لزوم تخصص گرایی در دین و مراجعه به عالمان تأکید میکند. از این رو، تشخیص اعلم برای رجوع به متخصص ترین فرد، یک ضرورت شرعی است.

- **روایات اهل بیت(ع)**: 

 در روایات شیعه، بر مراجعه به «عالِمِ به احکام» و «اَعلَم» تأکید شده است. به عنوان مثال، امام صادق(ع) فرمودند: 

 «فَأمّا مَن کانَ مِنَ الفُقَهاءِ صائِناً لِنَفسِهِ... فَلِیُقَلِّدُوهُ» (وسائل الشیعه، ج27، ص131). 

 این روایات لزوم تشخیص اعلم را برای تقلید تبیین میکنند.

#### ب) سیره ی عقلا و عرف: 

- در سیره ی عقلایی، مراجعه به متخصص ترین فرد در هر حوزه یک اصل پذیرفته شده است. فقه نیز این سیره را به عنوان یک دلیل معتبر می پذیرد (قاعده ی **السَّیرَةُ العُقَلائِیة**).

### **2. دلایل اصولی (مبتنی بر روش شناسی استنباط)**

#### الف) قاعده ی **حُجّیةُ شَهادَةِ اهلِ خِبرَة**: 

- طبق این اصل، گواهی متخصصان در یک حوزه (مانند مجتهدان دیگر) معتبر است. بنابراین، اگر اجماع یا گواهی مجتهدان دیگر بر اعلمیت فردی وجود داشته باشد، این گواهی حجت شرعی محسوب میشود.

#### ب) اصل **اِحتِیاط**: 

- در مواردی که تشخیص اعلم دشوار است، اصل احتیاط حکم میکند به کسی رجوع شود که احتمال اعلمیت او بیشتر است تا از خطا در استنباط احکام جلوگیری شود.

#### ج) قاعده ی **اَلْأعْلَمُ فَالْأعْلَمُ**: 

- این قاعده اصولی بیان میکند که در صورت وجود مجتهد اعلم، تقلید از غیر او جایز نیست. بنابراین، روشهای تشخیص اعلم (مانند شهادت اهل خبره یا بررسی آثار علمی) برای اجرای این قاعده ضروری است.

#### د) اصل **بُروءَتِ الذِّمَّة**: 

- برای رهایی از تکلیف شرعی، باید به مجتهدی رجوع کرد که احتمال صحت استنباط او بیشتر است، که معمولاً اعلم است.

### **روشهای تشخیص مجتهد اعلم از منظر فقهی و اصولی**

1. **شهادت اهل خبره (مجتهدان دیگر)**: 

   - دلیل اصولی: حجیت شهادت متخصصان (حُجّیةُ شَهادَةِ اهلِ خِبرَة). 

   - دلیل فقهی: روایاتی که بر مشورت با عالمان تأکید میکنند.

2. **بررسی آثار علمی و توانایی استنباط**: 

   - دلیل اصولی: لزوم احراز شرایط اجتهاد (مانند تسلط بر قرآن، سنت، اجماع، و عقل). 

   - دلیل فقهی: روایت «اِعلَمُهُم بِأحْکامِنا» (بحار الانوار، ج2، ص88).

3. **شهرت علمی و پذیرش عمومی**: 

   - دلیل اصولی: اصل **اَلشَّهرَةُ العُرفیة** که شهرت عرفی را نشانه ی اعتبار میداند. 

   - دلیل فقهی: سیره ی عقلا در اعتماد به شهرت.

4. **امتحان و آزمون علمی**: 

   - دلیل اصولی: قاعده ی **اِحرازِ شُروطِ اجتهاد** برای اطمینان از صلاحیت. 

   - دلیل فقهی: روایاتی که بر آزمایش عالمان پیش از تقلید اشاره دارند.

### **نتیجه گیری**

دلایل فقهی و اصولی روشهای شناخت مجتهد اعلم، ترکیبی از **نصوص دینی** (آیات و روایات) و **قواعد استنباطی** (مانند حجیت شهادت اهل خبره و اصل احتیاط) هستند. این روشها تضمین میکنند که تقلید از مجتهد اعلم، مبتنی بر معیارهای عینی و شرعی باشد و از خطا در تطبیق احکام جلوگیری شود.