بسم الله الرحمن رحیم

شرح کتاب اصول فقه مرحوم مظفر

قسمت 1

استنباط احکام شرعی مبتنی به عواملی است . یک مجتهد باید در علومی مانند ( ادبیات ، منطق ، رجال ، حدیث و مانند اینها ) تبحر داشته باشد اما مهمترین اینها علم شریف اصول فقه است . در ابتدا کلیاتی از این علم مطح میکنم . علم اصول عبارت است از علمی که یک سلسله قوائد و دستورالعمل های کلی بحث میکند که محصول آن راه استنباط احکام شرعی است . در بحث های فقهی هر مجتهدی یک نتیجه ای میگیرد که طبق آنها به حکم شرعی میرسد و تنها دانشی که نتیجه ی آن حکم شرعی استنباط می شود قواعد اصول است . احکام سه دسته اند : احکام عقلی که در آنها عقل حاکم است ، احکام عادی که در آن عادت ها و عرف مرسوم است ، احکام شرعی که در آن شارع مقدس حکم می کند .

احکام شرعی دو گونه است : واقعی و ظاهری . حکم شرعی واقعی ، احکامی که در واقع جاری است و ثابت است که مکلف علم داشته باشد یا نداشته باشد . احکام شرعی ظاهری ، شارع مقدس آنها را قرار داده و در ظاهر است یعنی تا زمانی که دسترسی به واقع نداریم از آنها پیروی می کنیم . مجتهد باید از روی ادله فتوا بدهد . ادله دال به احکام شرعی دو قسم است : ادله ی اجتهادیه که قرآن ، سنت ، اجماع و عقل است . دوم ادله ی فقاهیه که ما را به حکم شرعی ظاهری می رساند که کار مجتهد است : برائت ، احتیاط ، تخییر ، استصحاب .

تعاریف :

احکام عقلی : آن دسته از احکامند که عقل بدون توجه به شرع حکم می کند ، منظور اینجا عقل عملی است نه عقل نظری .

عقل نظری و عملی از ویژگی های انسان و نفس ناطقه اوست و این دو بالهایی هستند که انسان را به سوی ترقی و تکامل پرواز میدهد .

نظری و عملی در فلسفه گاهی تقسیمی برای عقل است و گاهی این تقسیم ناظر به حکمت بکار گرفته شده . هرگاه نظری و عملی بودن درباره دانش و معرفت بکار میبریم به آن حکمت عملی و نظری می گوئیم . حکمت نظری آگاهی از چیزهایی است که شایسته دانستن هستند در حالی که حکمت نظری علم به احوال موجوداتی است که وجودشان در اختیار آدمی نیست . در علم النفس عالی ترین مراتب درک کلیات است عقل می گویند اما در علم اخلاق واژه عقل به معنای عقل عملی است . عقل عملی را در یک اصطلاح علم معامله می گویند . به عقل نظری نیز علم مکاشفه گفته می شود . معرفت عقل عملی و نظری هم بحثی است که در آینده به آن میپردازیم .

احکام شرعی : احکامی هستند که اگر شریعت آنها را صادر نمی کرد عقل نسب به آنها ساکت بود .

احکام تکلیفی دستورات صادر شده از سوی خداوند است که بر پنج نوعند : وجوب ، حرمت ، استجاب ، کراهت ، اباحه